چهارشنبه سوری؛ آیینی به قدمت تاریخ کهن ایران

تهران-ایرنا- آیین چهارشنبه سوری، به رغم تفاوت های گسترده در روش برگزاری آن، کارکردهای اجتماعی خاصی همچون تحکیم پیوندهای اجتماعی و فرصتی برای آشتی و دوستی میان ایرانیان داشته است و به باور کارشناسان نبایدآن را تنها به ریشه های دینی یا فرهنگی خاصی گره زد.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، آیین «چهارشنبه سوری» به عنوان آیینی ایرانی، مجموعه ای است از مناسک، آداب و رسوم فراوانی که در سراسر ایران به صورت های مختلفی در شب چهارشنبه پایانی هر سال، برگزار می گردد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در هر بخشی از سرزمین کهن ایرانی، شهروندان در چهارشنبه سوری، کارهایی را برای دوری از بدی و بلا و همچنین برگزاری شادی و سرور انجام می دهند.
صرف آجیل و شیرینی، پختن آش یا سایر غذاهای حاصل از دانه های نباتی، افروختن آتش، گرفتن فال حافظ یا فال گوش ایستادن، قاشق زنی و شال اندازی، پاشیدن آب و شکست کوزه های کهنه، در بخش های مختلفی از ایران، به بهانه چهارشنبه سوری انجام می شوند و بدین ترتیب می توان آن را به عنوان مقدمه ای برای برگزاری مراسم جشن نوروز دانست.
تنوع و تفاوت های چشمگیر میان نحوه برگزاری آیین های آخرین شب چهارشنبه سال، خود نشان دهنده تنوع و تکثر فرهنگ های و آیین ها در کشور ایران دارد؛ اما به رغم این تفاوت ها، ریشه های این آیین کهن، به نقطه ای یکسان باز می گردد. در عین حال هر قومی در ایران، یادگاری از فرهنگ غنی خود را به این آیین بخشیده است و می توان برگزاری آیین چهارشنبه سوری به شکل سنتی آن را از نشانه های غنای فرهنگی جامعه ایرانی دانست.
به همین بهانه امروز، (یکشنبه، بیست و ششم اسفند ماه)، نشستی با عنوان «چهارشنبه سوری: پرسش از ابعاد اجتماعی و فرهنگی» در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با همکاری «پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری» و همچنین «مرکز اسناد فرهنگی آسیا» و «پژوهشکده علوم اجتماعی» پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
در این نشست استاد «سید احمد محیط طباطبایی» مشاور عالی رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و رییس ایکوم ایران، «دکتر فرزانه گشتاسب» رییس گروه زبان های باستانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و «محمد نجاری» کارگردان، پژوهشگر، منتقد و مدرس زبان و ادبیات فارسی به بررسی و تحلیل آیین چهارشنبه سوری پرداختند.

** چهارشنبه سوری؛ آیینی به درازای تاریخ و فرهنگ ایران زمین
این اساتید و کارشناسان برجسته، اشاره داشتند که پیش از اسلام تقویم ایرانیان بر پایه روز و ماه، قرار داشت. بر این مبنا، گاهشماری شمسی شامل یک ماه و هر ماه شامل سی روز بود و هر روز با یک نام خوانده می شد. در این تقویم هفته وجود نداشت، پس اسامی هفته همچون شنبه و یکشنبه نیز در کار نبود. از همین رو وجود اصطلاح «چهارشنبه سوری» نشان از ترکیب این آیین کهن ایران باستان با فرهنگی ایرانی- اسلامی دارد. در واقع یک رسم پیش از اسلام و یک رسم پس از اسلام با هم مترادف شده و ترکیبی جدید ساخته اند.
همانطور که استاد محیط طباطبایی اشاره می کند، پریدن از روی آتش با احترامی که زرتشتیان به آتش می گذارند، متناقض است و نشان می دهد که این آیین، آیینی زرتشتی نیست. و با اشاره به برگزاری جشن «سور»، پیش از دوران آغاز گسترش دین زرتشی، ریشه این آیین را به اهمیت گرامیداشت مناسبت پایان زمستان و آغاز بهار در میان ایرانیان هزاران سال پیش رساند.
فرزانه گشتاسب نیز با تاکید بر تنوع شیوه برگزاری چهارشنبه سوری، معتقد است که تنوع برگزاری ایین چهارشنبه سوری در سراسر ایران، نشان دهنده آن است که شکل امروزی این آیین را نمی توان یک آیین دینی یا زرتشتی دانست، هر چند شباهت هایی میان این آیین و آیین هایی که زرتشتیان ایران امروز در جشن فرودینگان انجام می دهند، وجود دارد و نشان از ریشه های آیین چهارشنبه سوری در جشن فروردینگان دارد.

** ریشه های تاریخی چهارشنبه سوری در ایران
کارشناسان در این نشست به بررسی ریشه های تاریخی این آیین پرداختند. گشتاسب به بررسی پیوندهای این آیین با آیین فروردینگان در ایران باستان پرداخت. محیط طباطبایی نیز ضمن اشاره به ریشه این آیین در سنت های کهن ایرانی و حتی پیش از ظهور دین زرتشتی، به ریشه های این آیین در دوران اسلامی توجه نشان داد.
محیط طباطبایی اشاره کرد که روایت دیگری هم درباره ریشه این جشن وجود دارد. روایت مذکور بر این مبنا استوار است که پس از اسلام و آغاز دوران حکومت خلفا، کوفه به عنوان شهری ایرانی، هر ساله شاهد برگزاری جشن «سور» یا جشنی برای شادمانی پایان زمستان بوده است. این جشن هر ساله برگزار می شد تا آنکه با آغاز جنبش «مختار ثقفی»، شهر کوفه مرکز این جنبش شد. مختار در کوفه برای آغاز قیام خود دستور می دهد که مردم در بالای پشت بام های آتش روشن کنند. روشن کردن آتش به عنوان نماد جنبش مختار، به زعم محیط طباطبایی می تواند ارتباط این آیین با مذهب شیعه را نشان دهد.
نجاری نیز ضمن اشاره به این شایعه در فضای مجازی که جشن چهارشنبه سوری با گذشتن «سیاوش اسطوره ای» ارتباط دارد؛ گفت هیچ نشانه و سندی در این باره وجود ندارد و ابیاتی که در فضای مجازی در این ارتباط و به نقل از شاهنامه فردوسی دست به دست می گردد؛ در هیچکدام از نسخه های این کتاب گرانقدر دیده نمی شود.
در عین حال وی با بررسی نظریه ارتباط قیام مختار و جشن چهارشنبه اشاره کرد که زمان تاریخی قیام مرداد، در آبان ماه بوده است. وی این فرضیه را مطرح کرد که شاید بتوان جشن چهارشنبه سوری را با واقعه تاریخی قتل «متوکل» خلیفه عباسی که بسیار مورد نفرت شیعیان و ایرانیان بود مرتبط دانست؛ زیرا متوکل طبق اسناد تاریخی، شش روز پیش از نوروز به قتل رسید و مردم با روشن کردن آتش، به ابراز خوشحالی پرداختند. این اساتید اشاره کردند که برگزاری جشن چهارشنبه سوری تا سال ها ممنوع بود تا آن که در دوران ایلخانان مغول و با اسلام آوردن و سپس شیعه شدن آن ها آزاد می شود و در دوران صفوی اوج می گیرد. به زعم استاد محیط طباطبایی، این مغولان بودند که با اموختن فنون استفاده از باروت، آیین آتش بازی را به جشن چهارشنبه سوری ایرانیان افزودند.

** سنت های ایرانی در جشن چهارشنبه سوری
به نظر فرزانه گشتاسب، با وجود تنوع فراوان اشکال برگزاری جشن چهارشنبه سوری، می توان 4 جزء این جشن در سراسر ایران دید: افروختن آتش، صرف آجیل و شیرینی، تفال زدن و آیین های بلاگردانی. گشتاسب تاکید می کند که دو جزء اول آن بیشتر به ریشه های کهن این آیین و جشن فروردینگان باز می گردد و دو جزء دیگر آن بعدها وارد مناسک این جشن شده است.
محیط طباطبایی هم به سنت هایی همچون پختن آش «ابودردا»، «چیدن سفره»، «شال اندازی»، «قاشق زنی»، «پاشیدن آب»، «شکستن کوزه» و «آتش بازی» اشاره کرد و افزود که هر آیین و سنتی، در طول زمان شکل می گیرد و بطور مداوم دچار تغییر و تحول می گردد. از همین رو نمی توان گفت که یک آیین از گذشته تا امروز یک شکل داشته است و تنها باید به صورتی خاص برگزار شود. هر کدام از رسومی که در سرتاسر ایران در جشن چهارشنبه سوری ادا می شود، بر مبنای فلسفه ای خاص وارد این آیین شده است و نتایج خاص خود را به همراه خواهد داشت.
از دید این اساتید برجسته، پهن کردن سفره در چهارشنبه سوری، تلاشی است برای تحکیم جایگاه خانواده و پیوند میان اعضاء. همچنین پختن آش ابودردا روشی است برای آنکه افراد به صورت نمادین بدی و بلا را از خود دور نمایند.
محیط طباطبایی اشاره کرد که انجام سنت هایی همچون قاشق زنی یا شال اندازی، روشی برای برقراری ارتباط های اجتماعی، رساندن پیام دوستی و محبت به نزدیکان و ایجاد آشتی و صلح میان همسایگان بوده است و بدین ترتیب این آیین امروز هم می تواند در صورت برگزاری صحیح، تبدیل به آیینی برای ایجاد پیوند در میان ایرانیان شود.
پژوهشم**ب-ا**1552

منبع: ایرنا

کلیدواژه: فرهنگي آيين هاي چهارشنبه سوري فرهنگ ايراني

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۲۳۱۴۶۶۶۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

رویکرد منطقی، احترام به حقوق ملت‌ها در استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای است

استاندار اصفهان گفت: برگزاری اجلاس‌های وزینی همچون همایش علوم و فنون هسته‌ای، سرفصل جدیدی را در توسعه همه جانبه و عادلانه علم و دانش بشری و احترام به حقوق ملت‌ها در استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته ای و پرهیز از هرگونه افراطی‌گری باز خواهد کرد.

به گزارش خبرگزاری ایمنا، اداره کل روابط عمومی و امور بین‌الملل استانداری اصفهان، سیدرضا مرتضوی امروز _دوشنبه هفدهم اردیبهشت_ در سی‌امین کنفرانس ملی هسته‌ای ایران و نخستین همایش بین‌المللی علوم و فنون هسته‌ای ۲۰۲۴ که به میزبانی اصفهان در حال برگزاری است، اظهار کرد: به‌عنوان استاندار اصفهان خرسند و مفتخر هستم تا از طرف مردم هنردوست و هنر پرور اصفهان، حضور میهمانان گرامی را در اصفهان، میعادگاه هنر و اندیشه، پایتخت فرهنگ و تمدن، تجلی گاه حکمت و معنویت، دیار همیشه جاوید ایثار و مقاومت، شهر خلاق صنایع دستی جهان و شهر گنبدهای فیروزه‌ای خیر مقدم عرض کنم.

وی با اشاره به اینکه اصفهان گواه شکوهمند خلاقیت ایرانی است، افزود: اصفهان شهر موزه‌ای است که سیاحان و سفرنامه نویسان و شرق شناسان آن را سحرآمیز و افسانه‌ای می‌خوانند و فرهنگ دوستان آن را نصف جهان نامیده‌اند.

استاندار اصفهان با بیان اینکه اصفهان شهری است که ریشه در تاریخ دارد، عنوان کرد: سرزمینی با بیش از هفت هزار سال سابقه تمدنی و سه دوره پایتختی سیاسی ایران و بیش از ۲۲ هزار جاذبه فرهنگی، تاریخی، طبیعی، مذهبی و گردشگری شهری که دارای ۱۵ اثر ثبت شده جهانی توسط یونسکو در حوزه میراث فرهنگی ملموس و دو اثر میراث فرهنگی ناملموس است، این استان همچنین مرکز ادیان توحیدی و شهر هم زیستی مسالمت‌آمیز با حضور هموطنان ادیان الهی ارامنه، زرتشتیان و یهودیان است.

مرتضوی خاطرنشان کرد: اصفهان این دانشنامه هنر و معماری ایران از دیرباز تاکنون عظمت و شکوه زوال ناپذیر فرهنگ و تمدن خود را مدیون تلاش‌های مجدانه و مشترک دانشمندان، حکیمان، علما و بزرگان علم و اندیشه و بزرگانی همچون بوعلی سینا علامه مجلسی ملاصدرا، شیخ بهایی، میرداماد و میرفندرسکی است.

وی ادامه داد: همه این فضائل در سایه معارف الهی و وفاق و همدلی بی مانند ادیان توحیدی در این سرزمین به وجود آمده است که همیشه تاریخ منشأ انعکاس معنویت، صلح و دوستی در سرزمین پارس بوده است.

استاندار اصفهان متذکر شد: بدون شک برگزاری این کنفرانس بین‌المللی در اصفهان به‌عنوان قطب مهم علم و خلاقیت کشور و مصدر پیشرفت در صنعت هسته‌ای، گواه دیگری از خلاقیت علمی و نبوغ دانشمندان و متخصصین ایران زمین است.

مرتضوی گفت: امروز ما در عصری زندگی می‌کنیم که امپراطوری رسانه صهیونیستی تلاش می‌کند روایت‌هایی نادرست از ایران به دنیا مخابره کند و تصویر غلطی از مردم صلح دوست ایران به دنیا انعکاس دهد، در این عصر امپراطوری رسانه قتل ۳۵ هزار کودک و زن در فلسطین اشغالی را سانسور می‌کند.

وی افزود: در عصر حاضر پدیده‌هایی نظیر جهانی شدن، مرزهای جغرافیای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و هنری ملل را در نوردیده و اصالت جوامع بشری را در حوزه‌های مختلف کم رنگ می‌کند، در چنین دورانی ضرورت حفظ و صیانت از حریم و موجودیت میراث ارزشمند هنری، فرهنگی و علمی بیش از پیش آشکار می‌شود و امید است با برگزاری اجلاس‌های وزینی از این دست و تبادل دستاوردها و پیشرفت‌های علمی بتوان با هم اندیشی‌های علمی و همکاری‌های متقابل کشورها، سرفصل جدیدی را در توسعه همه جانبه و عادلانه علم و دانش بشری و احترام به حقوق ملت‌ها در استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای و پرهیز از هرگونه افراطی‌گری رقم زد و این رویکرد منطقی را جایگزین زبان زور و ادبیات تهدید و تحریم توسط بعضی از کشورها کرد.

استاندار اصفهان در پایان گفت: ضمن ابراز مسرت از برگزاری این رویداد علمی در اصفهان و عرض خوشامدگویی مجدد به میهمانان امید وافر دارم تا اهداف عالیه این کنفرانس در همکاری و توسعه دستاوردهای علمی با کشورهای میهمان بیش از پیش محقق گردد.

کد خبر 751162